Overgeleverd aan willekeur.

Petrus Schol, roepnaam Piet, werd op vierentwintig september 1944 gefusilleerd in Leusden. Piet mocht maar achtentwintig jaar worden en werd door willekeur uit het leven gerukt.

Elk jaar sta ik op 4 mei stil bij de herdenking van de oorlogsslachtoffers, voel ik het belang om stil te zijn. Sinds een paar jaar voelt het anders, persoonlijker, door het verhaal van de jongere broer van mijn oma. Het verhaal dat we ineens nog beter kennen door een mailtje van de stichting oorlogsslachtoffers.

In 2019, vijfenzeventig jaar nadat hij was omgekomen, werd er een herdenking georganiseerd voor nabestaanden. Op die akelige plek waar hij en velen met hem zijn gefusilleerd en waar hun graven zijn gevonden.(in de zomer van 1944 zijn daar in totaal tweeëndertig verzetsmensen omgebracht) Omdat de Leusderheide een militair oefenterrein is zal deze plek nu pas voor het eerst toegankelijk zijn voor nabestaanden.

Dodenherdenking

Geboren in een eenvoudig arbeidersgezin koos Piet voor het bakkersvak. Hij was twee jaar aangemonsterd geweest als bakker/kok bij de Nederlandse Stoombootmaatschappij toen hij terugkwam naar Nederland en inmiddels was de oorlog uitgebroken. Hoe bizar moet dat geweest zijn om in die totaal andere wereld thuis te komen.

Na zijn terugkomst ging hij aan de slag bij een Duitse bakker in Beverwijk. Na een vervelende woordenwisseling over een vrije dag nam Piet ontslag en ging de volgende dag bij een andere bakkerij in Heiloo werken. Tot op de dag van vandaag denken wij als familie dat die ruzie de aanleiding is geweest voor zijn wrede lot.

Niet lang daarna kwam, zonder aanwijsbare reden, de grüne polizei bij Piet zijn ouders aan de deur. Vader Cor stuurde ze in zijn onschuld door naar de bakkerij waar zijn zoon aan het werk was. Daar werd Piet gearresteerd en overgebracht naar kamp Amersfoort. Iedereen, ook Piet zijn meisje, was verrast door zijn arrestatie en allemaal rekenden ze erop dat hij na de oorlog weer thuis zou komen.

Op elf september 1944 arriveerde Piet in Kamp Amersfoort, waar hij zijn gevangen nummer kreeg (7029) Ineens was hij een cijfer geworden en van het ene op het andere moment bepalen onbekenden zijn leven. Hoe gruwelijk moet dat zijn geweest om overgeleverd te zijn aan willekeur.

Piet werd bestempeld als vluchtgevaarlijk. Hij was, volgens de gegevens, al een aantal maal aan de Arbeidseinsatz ontsnapt en kreeg daarom een zware aanduiding. Piet maakte deel uit van een groep van negen mensen die gezamenlijk moesten worden omgebracht. Naar alle waarschijnlijkheid naar aanleiding van verzetsacties rondom Zwolle, zoals de papieren uit die tijd aantonen.

4 mei

Deze lijst van negen mensen was door hogerhand opgesteld. Om precies te zijn door obersturmführer Eric Aloysius Lütkenhus van de Sicherheitsdienst te Zwolle. (Hij kreeg na de oorlog maar vijftien jaar gevonnist en kwam al in 1954 vrij) Na de oorlog werd tijdens het proces van kampcommandant Peter Berg duidelijk dat deze groep van negen mensen verteld werd dat ze zouden worden vrijgelaten. Ze kregen hun burgerkleding terug, en liepen door de poort van kamp Amersfoort richting de vrijheid. Daar werden ze vervolgens opgewacht door de nazi’s en gefusilleerd.

Een wrede, mensonterende gebeurtenis. Dat die vrijheid, die zo ineens razend dichtbij voelt, tussen je vingers doorglipt omdat iemand een willekeurig lijstje heeft gemaakt. Gruwelijke feiten, ijskoud gedocumenteerd, Het is als een film scene, bruut en rauw, maar voor deze negen was het de keiharde werkelijkheid.

Op die ene dag, op vierentwintig september 1944, wordt in Leusden in eerste instantie ene Willem Schol gefusilleerd. Willem was, net als Piet, ook in 1916 geboren. Na het fusilleren van Willem wordt ontdekt dat Piet eigenlijk gefusilleerd had moeten worden, zijn naam staat op die weerzinwekkende lijst. Daarom wordt ook Piet op vierentwintig september vanuit Kamp Amersfoort naar de grote schietbaan van de Leusderheide gebracht en gefusilleerd.

Gefusilleerd

Na de oorlog wachtten Piet zijn ouders tevergeefs op zijn terugkomst. Ten einde raad zetten zij een advertentie in het Noord-Hollands dagblad, wanhopig geworden door het uitblijven van een levensteken. Op aanwijzing van de man die hem geëxecuteerd had wordt Piet zijn graf (nummer 69) op vijftien februari 1946 aangetroffen. Zijn ouders wordt gevraagd om hem te komen identificeren, aan de hand van zijn gebit en zijn Amerikaanse schoenen. Hun verdriet moet overweldigend zijn geweest.

Na de oorlog wordt kampbeul Joseph Kotälla verhoord over de persoonsverwisseling van Willem en Piet, net als kampcommandant Peter Berg. Maar beide konden verder geen nadere informatie verstrekken.

Het schetst een schokkend beeld van de dagelijkse wreedheid van de oorlog. Lijstjes met namen waarin een doodvonnis wordt opgetekend, willekeurig, of je leeft of sterft. Ontelbare levens voor altijd verloren.

Oorlog

Ik kijk naar zijn foto, het was een knappe vent, in de bloei van zijn leven. Trekjes van hem zie ik terug in onze familie, in mijn vader, bij mijn neven en nichten. Een deel van zijn genen leeft voort in ons allemaal. Doorgegeven door zijn zus, mijn oma, door de genen die zij deelden. Hij heeft zijn stempel achtergelaten op deze wereld. Niet door zijn nazaten, maar wel door zijn wrange lot. Door dat verhaal te blijven vertellen wordt hij niet vergeten. Ik herdenk hem en al die andere slachtoffers. Elk jaar weer op vier mei, als dank voor mijn vrijheid.